Bộ Tổng Tham mưu với công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng

(Bqp.vn) - 75 năm qua (1945 - 2020), dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, trực tiếp là Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu (BTTM) đã vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, xứng đáng là cơ quan tham mưu chiến lược mưu trí, sáng tạo của Đảng, Nhà nước và Quân đội ta. Trong quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, hoạt động đối ngoại quân sự, quốc phòng của BTTM luôn giữ vai trò đặc biệt quan trọng, góp phần to lớn vào thắng lợi của quân và dân ta trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, làm nhiệm vụ quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nâng cao vị thế, uy tín của Đảng, Nhà nước và Quân đội ta trong khu vực và thế giới. Kỷ niệm 75 năm thành lập BTTM (7/9/1945 - 7/9/2020), chúng ta cùng nhìn lại những thành quả nổi bật của công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng mà BTTM đã đạt được, từ đó tiếp tục kế thừa, phát huy và nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả hoạt động đối ngoại quân sự - quốc phòng trong tình hình mới.

BTTM được thành lập ngày 7/9/1945 theo chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954), thực hiện đường lối kháng chiến “toàn dân, toàn diện, trường kỳ, dựa vào sức mình là chính” và trên cơ sở phân tích, đánh giá đúng tình hình trong nước, khu vực và thế giới, nắm chắc âm mưu và thủ đoạn của kẻ thù, BTTM đã quán triệt sâu sắc chủ trương, chính sách đối ngoại của Đảng trong hoạt động đối ngoại quân sự; khôn khéo đấu tranh với quân Tưởng và bọn tay sai để bảo vệ chính quyền; tham mưu, chỉ đạo đấu tranh buộc thực dân Pháp phải thi hành Hiệp định sơ bộ (6/3/1946).

Thực hiện chủ trương của Đảng “cách mạng Việt Nam là một bộ phận của cách mạng thế giới”, “Đông Dương là một chiến trường”, “Giúp bạn tức là mình tự giúp mình”, BTTM đã cử nhiều cán bộ và một số đơn vị vũ trang sang chiến đấu bên cạnh các đội vũ trang tuyên truyền, tổ chức liên quân Lào - Việt, Miên - Việt đang đứng chân trên đất Bạn. Những trận đánh thắng quân Pháp ở Sầm Tớ, Napé (9/1945), Sê Pôn (10/1945), Tha Khẹc (3/1946), Xiêm Riệp (12/1946)… là những biểu hiện sinh động về khối đoàn kết liên minh chiến đấu giữa ba nước Đông Dương, là thể nghiệm thành công bước đầu đường lối đối ngoại quân sự của Đảng ta trong việc tăng cường sức mạnh liên minh chiến đấu Việt Nam - Lào - Cam-pu-chia vì độc lập, tự do của mỗi nước.

Đúng như Ph. Ăng-ghen khẳng định: “Sự liên minh quốc tế chỉ có thể có được giữa những dân tộc mà sự tồn tại, sự tự chủ và sự độc lập của họ trong các vấn đề đối nội” [1]. Trong hợp tác, giúp đỡ cách mạng Lào và Cam-pu-chia, BTTM luôn quán triệt bốn phương châm của Đảng: Không đứng trên lợi ích Việt Nam mà làm công tác Lào - Miên; Nắm chắc nguyên tắc dân tộc tự quyết, phải do Lào, Miên tự quyết định lấy; Không đem chủ trương, chính sách, nguyên tắc của Việt Nam ứng dụng vào Lào, Miên như lắp máy; Cần giúp đỡ Lào, Miên để bạn tự làm lấy. Dưới sự điều hành trực tiếp của BTTM, vận dụng phương châm trên, ta đã giúp nhân dân Lào thành lập Đội Lát-xa-vông (tiền thân Quân đội nhân dân Lào), giúp nhân dân Cam-pu-chia thành lập Bộ đội Ít-xa-rắc (tiền thân Quân đội nhân dân cách mạng Cam-pu-chia).

Cùng với thiết lập và duy trì quan hệ đối ngoại quân sự với Lào, Cam-pu-chia, BTTM còn mở rộng và tăng cường các hoạt động quan hệ đối ngoại quân sự với Trung Quốc. Năm 1949, theo đề nghị của Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc, ta đã cử bộ đội sang giúp Bạn xây dựng, củng cố hai biên khu Việt Quế và Điền Quế, phối hợp cùng Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc tiến hành Chiến dịch Thập Vạn Đại Sơn thắng lợi.

Để đáp ứng yêu cầu của cuộc kháng chiến, cùng với việc điều hành tác chiến trên các mặt trận, BTTM đã chỉ đạo tiếp nhận và sử dụng hiệu quả viện trợ quân sự của Liên Xô và Trung Quốc; cử cán bộ sang học tập kinh nghiệm chiến đấu của Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc, Hồng quân Liên Xô và quân đội một số nước xã hội chủ nghĩa; đồng thời, tiếp nhận cố vấn quân sự Trung Quốc ở Bộ Tổng Tư lệnh và một số đại đoàn chủ lực.

Trong công tác đối ngoại quân sự, BTTM luôn kiên trì giữ vững nguyên tắc độc lập, tự chủ trong giải quyết các vấn đề lớn của cuộc kháng chiến, từ đường lối, chủ trương chiến lược đến phương châm tác chiến. Nhờ đó, ta đã phát huy được sức mạnh dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại, kết thúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bằng Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954) “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. Tiếp đó, BTTM đã trực tiếp chỉ đạo, đấu tranh, giải quyết hàng loạt vấn đề khó khăn, phức tạp về quân sự như: thực hiện lệnh ngừng bắn, tập kết, chuyển quân, chuyển giao khu vực, trao trả tù binh, lập giới tuyến quân sự… góp phần thực hiện thắng lợi Hiệp định Giơ-ne-vơ (7/1954).

Như vậy, trong kháng chiến chống thực dân Pháp, tuy hoạt động đối ngoại quân sự của BTTM chủ yếu thực hiện nhiệm vụ phối hợp với quân đội các nước láng giềng, tiếp nhận sự ủng hộ, giúp đỡ của Liên Xô, Trung Quốc, song những kết quả và kinh nghiệm đạt được trong chín năm kháng chiến có ý nghĩa quan trọng, tạo tiền đề cho sự phát triển công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng sau này.

Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954 - 1975), đương đầu với siêu cường số một thế giới, có sức mạnh vượt trội về kinh tế, quân sự và khoa học, kỹ thuật, để hoàn thành thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược mà Đảng ta đề ra: Cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc và cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam, công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, mang tính chiến lược trong chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước. Từ năm 1955 đến năm 1964, bên cạnh những kết quả đạt được trong xây dựng lực lượng vũ trang, huấn luyện nâng cao trình độ SSCĐ của Quân đội, tranh thủ viện trợ quân sự của Liên Xô, Trung Quốc và các nước xã hội chủ nghĩa, hoạt động đối ngoại quân sự có bước phát triển quan trọng: ta chính thức đặt Tùy viên Quân sự ở Liên Xô, Trung Quốc, Cu-ba; đồng thời, một số nước cũng đặt Tùy viên Quân sự tại nước ta (Liên Xô, Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Đức, In-đô-nê-xi-a).

Tiếp đó, trong khoảng 10 năm (1965 - 1975), hoạt động đối ngoại quân sự của BTTM đã phát triển nhanh chóng cả về phạm vi và quy mô hợp tác. Ngoài việc tiếp nhận số lượng lớn vũ khí, trang bị của Liên Xô và Trung Quốc viện trợ để giúp Quân đội ta có thể đương đầu với cuộc chiến tranh xâm lược quy mô lớn của Mỹ và đồng minh, BTTM còn tiếp nhận các đoàn chuyên gia quân sự (gần 6.000 lượt chuyên gia Liên Xô, 1.500 lượt chuyên gia Trung Quốc cùng chuyên gia các nước Ba Lan, Cộng hòa Dân chủ Đức, Hung-ga-ri…) sang giúp Việt Nam trong khai thác, sử dụng, bảo quản, sửa chữa vũ khí, trang bị. Tính từ năm 1965 đến 1975, có 175 đoàn quân sự các nước thăm hữu nghị, trao đổi kinh nghiệm với ta; Quân đội ta đã cử 82 đoàn cán bộ ra nước ngoài và hàng nghìn học sinh sang học tập quân sự ở các nước xã hội chủ nghĩa.

Quá trình thực hiện công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng, BTTM luôn quán triệt và thực hiện thắng lợi chủ trương, chính sách đối ngoại của Đảng với tinh thần “tự lực tự cường, độc lập tự chủ”, “giúp bạn là mình tự giúp mình”, coi trọng việc củng cố, xây dựng sức mạnh đoàn kết chiến đấu giữa Quân đội ta với Quân đội nhân dân Lào, Cam-pu-chia cũng như tăng cường đoàn kết hữu nghị với lực lượng vũ trang các nước xã hội chủ nghĩa. Nhờ đó, ta không những tranh thủ và phát huy hiệu quả sức mạnh đoàn kết quốc tế, mà còn góp phần tích cực củng cố, tăng cường đoàn kết trong hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa, tạo nên sức mạnh tổng hợp đưa cuộc kháng chiến vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Có thể khẳng định, trong suốt 30 năm chiến tranh cách mạng, cùng với sự hình thành và phát triển đường lối, chủ trương đối ngoại của Đảng và Nhà nước, hoạt động đối ngoại của BTTM đã có sự phát triển vượt bậc. Từ chỗ chủ yếu hợp tác quân sự với các nước láng giềng, tiếp nhận viện trợ vật chất, kỹ thuật của Liên Xô, Trung Quốc, đến việc mở rộng sang đào tạo cán bộ, giúp đỡ các nước đang đấu tranh giải phóng dân tộc về kinh nghiệm chiến đấu, cơ sở vật chất, gắn kết cuộc kháng chiến của dân tộc với cuộc kháng chiến của nhân dân Lào, Cam-pu-chia và góp phần vào sự phát triển của phong trào cách mạng thế giới. Mặc dù chịu tác động từ sự khủng hoảng, mâu thuẫn sâu sắc trong quan hệ Trung - Xô, sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của các cường quốc trong giai đoạn cuối của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nhưng nhờ vận dụng biện chứng, sáng tạo và linh hoạt mối quan hệ giữa đoàn kết quốc tế gắn liền với độc lập tự chủ, hoạt động đối ngoại quân sự của BTTM đã góp phần thực hiện thắng lợi chiến lược đoàn kết quốc tế, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, đánh thắng chiến tranh xâm lược, bảo vệ độc lập, tự do, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc.

Từ năm 1986 đến nay, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, hoạt động đối ngoại quốc phòng của BTTM là sự cụ thể hóa tư duy đổi mới công tác đối ngoại của Đảng. Đại hội VI (12/1986) của Đảng là mốc lịch sử đánh dấu sự kế thừa, phát triển đường lối đối ngoại trong thời kỳ mới. Các lần Đại hội sau đó của Đảng: Đại hội VII (6/1991), Đại hội VIII (6/1996), Đại hội IX (4/2001) tiếp tục khẳng định đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế với phương châm Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy của tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế. Quán triệt chủ trương đó, hoạt động đối ngoại quốc phòng của BTTM bắt đầu được triển khai tại các cơ chế, diễn đàn hợp tác đa phương quốc tế và khu vực (trọng điểm là các nước láng giềng, các nước lớn, các nước bạn truyền thống), góp phần mở rộng quan hệ hợp tác quốc phòng với các nước, tạo môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước, tăng cường tiềm lực quốc phòng.

Những thập niên đầu thế kỷ XXI, quán triệt chủ trương đối ngoại của Đảng được bổ sung, phát triển qua các kỳ Đại hội X (4/2006), Đại hội XI (1/2011), Đại hội XII (1/2016), hoạt động đối ngoại quân sự, quốc phòng của BTTM phát triển ngày càng mở rộng và hiệu quả, với phương châm “tích cực, chủ động, chắc chắn, linh hoạt, hiệu quả” và chủ trương “không tham gia liên minh quân sự; không liên kết với nước này để chống nước kia; không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác; không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế”. Có thể khẳng định, sự tham gia của Việt Nam vào các cơ chế, diễn đàn hợp tác quốc phòng - an ninh khu vực ASEAN (ADMM, ADMM+, ARF, ADSOM), Đối thoại Shangri-La; tham gia lực lượng Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, Hiệp ước cấm phổ biến vũ khí hạt nhân; tăng cường hợp tác về khoa học - công nghệ, hợp tác thương mại quốc phòng, đào tạo sĩ quan, hoạt động giao lưu biên giới với các nước... không chỉ góp phần nâng cao vị thế, uy tín của Đảng, Nhà nước và Quân đội ta mà còn thúc đẩy quá trình xây dựng QĐND Việt Nam “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại”.

Hiện nay, Việt Nam đã thiết lập quan hệ quốc phòng với hơn 80 quốc gia và tổ chức quốc tế; đặt Văn phòng Tùy viên Quốc phòng tại Liên hợp quốc và 37 nước; 49 nước đặt Văn phòng Tùy viên Quốc phòng, Quân sự tại Việt Nam; thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với 16 nước, đối tác toàn diện với 11 nước và quan hệ chiến lược đặc biệt với Lào, Cam-pu-chia. Tính đến năm 2019, Việt Nam đã cử 37 lượt sĩ quan tham gia các Phái bộ Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Cộng hòa Trung Phi và Nam Xu-đăng; tổ chức triển khai 2 bệnh viện dã chiến cấp 2 (số 1 và số 2 - mỗi bệnh viện gồm 63 quân nhân) tại Phái bộ Nam Xu-đăng và đang tích cực chuẩn bị Đội Công binh sẵn sàng triển khai tới phái bộ theo yêu cầu của Liên hợp quốc. Dưới sự chỉ đạo của BTTM, công tác đối ngoại quốc phòng được các cơ quan, đơn vị tiếp tục triển khai đồng bộ, toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm.

Những thành tựu nổi bật trong công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng của BTTM bắt nguồn từ sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng Cộng sản Việt Nam, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng; là kết quả sự vận dụng sáng tạo, linh hoạt và hiệu quả quan điểm đoàn kết quốc tế của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; là sự cống hiến, hy sinh to lớn của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ, nhân viên BTTM qua các thời kỳ, khẳng định bản lĩnh của người cán bộ tham mưu quyết chiến, quyết thắng, mưu trí và sáng tạo,viết nên truyền thống vẻ vang “Trung thành - mưu lược; Tận tụy - sáng tạo; Đoàn kết - hiệp đồng; Quyết chiến - quyết thắng”.

Để thực hiện thắng lợi mục tiêu bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, giữ vững ổn định chính trị, an ninh quốc gia và môi trường hòa bình; bảo vệ Đảng, Nhà nước, Nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, hoạt động đối ngoại quân sự, quốc phòng của BTTM trong thời gian tới cần tiếp tục quán triệt và thực hiện tốt các yêu cầu sau:

Một là, tiếp tục quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng, Nhà nước với tư tưởng “đoàn kết quốc tế, độc lập, tự chủ”; luôn bám sát nhiệm vụ của Quân đội, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng; cần xác định rõ đối ngoại quân sự, quốc phòng là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, trong đó Bộ Quốc phòng, BTTM giữ vai trò nòng cốt. Trước những diễn biến phức tạp liên quan đến an ninh quốc gia hiện nay, BTTM cần tiếp tục quán triệt và thực hiện hiệu quả Nghị quyết 22-NQ/TW của Bộ Chính trị về Hội nhập quốc tế; Nghị quyết 28-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới; Nghị quyết 806-NQ/QUTW của Quân ủy Trung ương về Hội nhập quốc tế và đối ngoại quốc phòng đến năm 2020 và những năm tiếp theo.

Hai là, trong những năm tới, tình hình thế giới, khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, nhanh chóng, khó lường, đòi hỏi cơ quan tham mưu chiến lược phải bám sát thực tiễn, phân tích và dự báo chính xác, kịp thời mọi biến đổi của tình hình. Đặc biệt, phải nắm bắt, dự báo đúng xu thế quan hệ quốc tế, khu vực; mục tiêu, lợi ích, ý đồ chiến lược của các nước, nhất là các nước lớn. Tiếp tục đổi mới tư duy về đối ngoại quân sự, quốc phòng. Phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan đối ngoại quốc phòng với các Ban, Bộ, ngành hữu quan, từ đó, tham mưu, đề xuất với Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng những chủ trương, chính sách, cơ chế thích hợp để tranh thủ cơ hội, kịp thời đối phó hiệu quả các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống. Kiên định với những vấn đề mang tính nguyên tắc, nhưng khôn khéo, mềm dẻo, linh hoạt trong ứng xử, thực hiện “dĩ bất biến, ứng vạn biến” góp phần ngăn chặn, triệt tiêu nguy cơ chiến tranh, xung đột từ sớm, từ xa, không để bị động, bất ngờ về chiến lược.

Ba là, chỉ đạo sâu sát, linh hoạt và thực hiện đa dạng hóa các hình thức, nội dung đối ngoại quân sự, quốc phòng nhằm củng cố lòng tin với quân đội các nước, hướng tới mục tiêu nâng cao tiềm lực quốc phòng và hợp tác quốc phòng góp phần giải quyết những bất đồng liên quan đến lợi ích an ninh quốc gia, nhất là vấn đề biên giới, Biển Đông. Theo đó, hoạt động đối ngoại quân sự, quốc phòng của BTTM thực hiện chủ trương: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh giải quyết mọi tranh chấp, bất đồng bằng biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp và thông lệ quốc tế và sẽ sử dụng mọi biện pháp cần thiết để tự vệ khi chủ quyền, lãnh thổ, lợi ích an inh quốc gia - dân tộc bị xâm phạm [2]. Tích cực, chủ động tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, nhất là các hoạt động nhân đạo nhằm làm cho đối tác hiểu rõ hơn tính chính nghĩa, hòa bình, tự vệ của chính sách Quốc phòng Việt Nam. Qua đó, góp phần thúc đẩy quan hệ hợp tác quân sự, quốc phòng với các nước trong khu vực và thế giới sâu rộng và thực chất hơn, thực hiện tư tưởng “thêm bạn, bớt thù”, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa phù hợp với tình hình mới.

Bốn là, làm tốt công tác tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ tham mưu, đối ngoại quốc phòng có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân, có năng lực, trình độ chuyên môn giỏi. Đồng thời, kiện toàn biên chế, tổ chức; đầu tư nâng cấp trang thiết bị; hoàn thiện các văn bản, quy chế, quy định trong lĩnh vực đối ngoại quân sự, quốc phòng, cung cấp thêm những luận cứ khoa học và thực tiễn góp phần giúp Đảng, Nhà nước và Bộ Quốc phòng hoạch định chính sách quốc phòng đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN.

Hoàn thành tốt các yêu cầu trên là góp phần thực hiện tư tưởng bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa; giữ nước từ khi nước chưa nguy. Với bề dày truyền thống và những thành tựu, kinh nghiệm đạt được trong 75 năm qua, tin tưởng BTTM sẽ hoàn thành xuất sắc công tác đối ngoại quân sự, quốc phòng, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN trong tình hình mới.

[1] - C. Mác và Ph. Ăngghen, Toàn tập, tập 39, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1999, tr.119.

[2] - Bộ Quốc phòng, Quốc phòng Việt Nam 2019, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2019, tr.31.

Thượng tướng Nguyễn Chí Vịnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Ủy viên Thường vụ Quân ủy Trung ương, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng